Een gloednieuwe doorbraak in het gevecht tegen de beruchte letterzetter laat zien dat wetenschap nooit stilstaat — en verrassend genoeg knoopte dit onderzoek ook aan bij samenwerking met experts uit Nederland. Dit biedt hoop op minder schade voor onze bossen, dankzij slimme bestrijdingsmiddelen en snellere detectie van aangetaste bomen.
Foto: Erling Jirle
Voor veel boseigenaren — van de Veluwe tot Drenthe — zijn de schadebeelden van de letterzetter geen onbekend gezicht. Vooral de laatste jaren groeit het probleem hard, en de renovatie van zo’n bos is geen grap: geld en personeel zijn lang niet altijd voorhanden. Daar springen onderzoekers op in door eindelijk echt innovatieve methoden te ontwikkelen waarmee we letterzetters kunnen terugdringen — of ze op z’n minst kunnen vertragen.
Geur-receptoren openen de deur naar effectievere bestrijding
Samenwerken loont. Wetenschappers uit Zweden, Duitsland en ja — Nederland — hebben voor het eerst de geur-receptoren van de letterzetter (Ips typographus) in kaart gebracht. Waarom is dat spannend? Deze receptoren zijn dé manier waarop de kever feromonen opspoort, zich voortplant en bomen vindt. Als je daarop in kunt spelen, heb je ineens een nieuw wapen in handen voor betere bestrijding en bescherming van het bos.
Letterzetters gebruiken geur om precies die ene spar te vinden — en om elkaar te ontmoeten voor de voortplanting. Daarvoor beschikken ze over een soort mini-‘antennes’ (receptoren) op hun kop. Onderzoekers wisten uiteraard dat dit de truc was, maar het was lang gissen welke geur-receptoren nu precies gekoppeld zijn aan welke feromonen die de kevers produceren.
Het resultaat van jaren onderzoek: inmiddels zijn wel 73 verschillende geur-receptoren bij de letterzetter geïdentificeerd. Voor twee daarvan is nu daadwerkelijk vastgelegd op welke feromonen ze reageren. Die kennis maakt het mogelijk om in de komende jaren chemische middelen te ontwikkelen die de kever specifieker en effectiever aanpakken.
De twee nauwkeurig onderzochte receptoren blijken gevoelig voor de feromonen ipsenol en ipsdienol. Dat gegeven werd meteen als een kleine mijlpaal beschouwd in biologen-kringen, omdat het deuren opent naar slimme, milieuvriendelijke bestrijding.
Feromonen — twee slimme toepassingen in het vizier
Met deze nieuw verworven kennis ligt er ineens van alles op tafel. Een optie is het ontwikkelen van geurstoffen die zich nóg beter binden aan de twee smaakmakers binnen de geur-receptoren dan ipsenol en ipsdienol. Daarmee zou je de communicatie tussen kevers in de war kunnen schoppen, wat het voortplantingssysteem van de letterzetter blokkeert.
Maar daar blijft het niet bij. Dezelfde geur-receptoren kunnen waarschijnlijk gebruikt worden in een soort biologische sensor waar hard aan gewerkt wordt — in Wageningen bijvoorbeeld spreekt men hier bijna dagelijks over. Met zo’n biosensor kunnen boswachters de eerste besmettingen veel sneller opsporen, zodat zieke bomen sneller uit het bos verwijderd worden en het onheil zich minder snel verspreidt.
Wat betekent dit voor Nederland?
- Betere bescherming van onze bossen: van de Utrechtse Heuvelrug tot de Sallandse bossen.
- Snellere en efficiëntere zicht op plagen die voorheen nauwelijks in te dammen waren.
- Meer kans voor recreatiebossen, natuurbeheer en houtindustrie om te herstellen na schade.
- En ja — nieuwe werkgelegenheid voor onderzoekers en boswachters in de regio.
Heel eerlijk? Niemand verwacht dat één doorbraak alle problemen morgen oplost, zeker niet met steeds drogere zomers. Maar dit onderzoek laat wel duidelijk zien: juist door Europese samenwerking, praktische wetenschap en lokale kennis kunnen we de gevolgen van de letterzetter steeds beter in de hand houden. Dat lijkt mij een mooie opsteker voor iedereen die met bossen werkt — of er gewoon graag wandelt.